Bir Göçebe Masalı adlı sergide İngiliz sanatçı Richard Bartle 14. Yüzyıl minyatür ressamı ve hikaye anlatıcısı Mehmet Siyah Kalem’ın toplumsal gözlemlerinden yola çıkıyor. Siyah Kalem’in çalışmaları Bartle için hem günümüz İstanbul’unu yorumlamakta bir ayna olurken, hem de kendi hikayesiyle Siyah Kalem’in anlattığı hikaye arasında bir aracı görevi görüyor. Bartle maddi gerçeklik, mimari özellikler, politik manzara gibi kavramları ve geleneksel el sanatlarını kullanarak anlatıya ve temsile ait fikirlerini bir potada buluşturuyor. Sergi Bartle’ın bu süreç sonunda ürettiği bir dizi yeni işi içeriyor.  

Bartle işlerinde Siyah Kalem’in minyatürlerini yorumlamakla kalmıyor; onları, yepyeni bir karşılaşmalar ve bağlantılar dünyası oluşturmak için görsel bir araç olarak kullanıyor. Bu sayede sanatçı, İran, Anadolu ve Orta Asya’yı içine alan 14. Yüzyıl İpek Yolu ile hala hem bu kültürünlerin izlerini, hem de yeni bir çağın özelliklerini taşıyan  bir geçit noktası olarak varlığını sürdüren 21. Yüzyılın kozmopolit İstanbul’unu bir göçebe vizyonuyla birbirlerine bağlıyor. 

İpek Çankaya
halka sanat projesi
Kurucu Direktörü

Halka Sanat Projesi. Kadikoy. Istanbul 2018

Halka Sanat Projesi. Kadikoy. Istanbul 2018

Projenin kökenleri:

Siyah Kalem'in çalışmaları ilk olarak 2005 yılında Londra Kraliyet Akademisi’nde gerçekleşen Türkler: Bin Yıllık Bir Yolculuk, 600-1600 sergisinde dikkatimi çekti. Geleneksel İslami illüstrasyonlar ve illüstrasyonlar arasında yer alan Siyah Kalem'in zarif ve kendine özgü fırça ve mürekkep ifadeleri, daha anlamlı ve antropolojik bir şeye açılan bir pencere gibi görünüyordu. Bunlar, Orta Asya ve İpek Yolu'nun Türk göçebelerinin öyküleri ve gelenekleriyle yankı uyandıran toplumsal karşılaşmaların ve karakterlerin keyifli anlatımlarıydı.

Siyah Kalem hakkında çok az şey bilinmekle birlikte sanatsal üslubu Uzak Doğu etkileriyle ilişkilidir ve konusu İran bölgesinde yaşadığını ve çalıştığını göstermektedir. Yapılan analizler, üzerinde çalıştığı kağıtta bulunan bitki maddesinin ve kağıt üretim yönteminin geleneksel olarak Himalayalar ve Doğu Çin'de bulunduğunu ortaya çıkarıyor, bu da bölgedeki geniş bağlantısını gösteriyor. Tarihçiler ayrıca, orijinal eserin 15.yüzyılda içinde bulunduğu kitaptan kesildiğini ve 16. yüzyılda İstanbul'daki Osmanlı Mahkemesi tarafından satın alınan iki albüme yerleştirildiğini ve nihayet şu anda bulundukları Topkapı Sarayı Müzesi koleksiyonuna geçtiğini biliyorlar. Siyah Kalem'in bir hikaye anlatıcısı olduğu ve sanatının hikayelerini resmettiği yaygın olarak kabul edilmektedir.

Siyah Kalem ile ikinci karşılaşmam 2008 yılında İstanbul’da Platform Garanti'deki ilk kez sanatçı rezidans programına katıldığımda oldu. Aklımda Siyah kalemle geldim. Türk sanatçılarla yaptığım çeşitli sohbetler, kendi gözlemlerimle birlikte, Siyah Kalem'in Türk kültürü içindeki daha derin tarihsel önemini ortaya koydu. İkinci el bir kitapçıda bulduğum eserinin kataloğunu kullanarak karşılaşmalarıma karşı siyah Kalem'i ayna gibi tutarak şehirde dolaşmaya başladım ve kendi sanat eserimi yapmaya çalıştım. Her ne kadar sonuna kadar mücadele etsem de; Türk kültürünü anlamamam büyük bir engel gibi görünüyordu ve yapmaya çalıştığım her şey hak ettiğini düşündüğüm derinlikten yoksundu.

On yıl sonra Siyah Kalem'le olan ilişkim, çarpıştığımız şehir olan İstanbul'daki deneyimlerimle çerçevelendi. Şimdi Siyah Kalem'i kendine özgü ve gözlemsel üslubu nedeniyle Türk toplumunun ruhuna kabul edilmiş, yabancı olarak var olan bir sanatçı olarak görüyorum. Kendisi ve Türk halkına, diline ve kültürüne olan sevgim sayesinde hala kendi sanatsal tepkimi verme güdüsündeyim. Şu anda gözlemci olarak kendi konumumu görüyorum ve kabul ediyorum ve bu beni özgürleştiriyor, çünkü bugün yazdığım hikaye Siyah Kalem'in yıllar önceki hikayesi kadar alakalı. Sonunda ikimiz de hikayeleri İpek Yolu'ndaki o güzel ve büyüleyici şehirle iç içe geçen gezginleriz.

© Richard Bartle, all rights reserved.